Beslenme ve Diş Sağlığı: Şekerin Dişlere Etkisi

Şeker Neden ve Nasıl Zarar Verir?

• Sıklık, miktardan daha kritiktir: Gün boyu minik lokmalar ve yudumlar sürekli asit ortamı yaratır. Şekerli yiyecek/içeceği seyrek ve ana öğünle birlikte tercih etmek daha güvenlidir.
• Yapışkan karbonhidratlar: Karamel, lokum, şekerli mısır gevreği, kraker/kurabiye kırıntıları diş yüzeyine tutunur; temizlenmesi zordur.
• İçecekler: Meyve suyu, şekerli sütlü içecekler ve asitli içecekler çürük riskini artırır. “Şekersiz” gazlı içecekler de asitleriyle mineyi zayıflatabilir.
• Gece biberonu: Süt/meyve suyuyla uyuma erken çocukluk çürüğü riskini yükseltir. Gece yalnızca su.

Koruyucu Besinler ve Akıllı Eşleştirmeler

• Su: Öğün/atıştırma sonrası birkaç yudum, yiyecek artıklarını uzaklaştırır.
• Süt & peynir & yoğurt: Kalsiyum-fosfat ve protein içeriğiyle pH’ı dengeler, mineyi destekler. Şekersiz/doğal tercih edin.
• Lifli sebze/meyve: Çiğneme tükürüğü artırır (elma, havuç—yaşa uygun doğrayın).
• Xylitol (sakız/damla): Yaşa ve yutma güvenliğine uygunsa, şekersiz sakız tükürüğü artırabilir (okul çağı için).

Evde ve Okulda Uygulanabilir Stratejiler

• İçecek politikası: Varsayılan içecek su; ara sıra ayran/kefir. Meyve suyu yerine bütün meyve.
• Atıştırma ritmi: 2–3 saatlik aralar; “grazing” (sürekli atıştırma) yok.
• Beslenme çantası şablonu: Protein (yoğurt/peynir/nohut) + tam tahıl + 2 renk sebze/meyve. Şekerli bar/hamur işini “haftada 1 küçük porsiyon”a çekin.
• Parti/kutlama: Yoğurt bar, meyve şiş, mini sandviç gibi şekersiz alternatif listesi oluşturun.
• Etiket okuma: “Eklenmiş şeker” satırını ve içerikte şeker/glukoz-fruktoz şurubu, malt, dekstroz vb. isimleri kontrol edin.

Yapışkan & Sıvı Şekerlere Özel Notlar

• Kuru meyve & pestil: “Doğal” olsa da yapışkandır; diş aralarında kalabilir. Peynir/su eşliğinde ve öğünle verin; ardından su içirin.
• Mısır gevreği & bisküvi: “Esmer/çok tahıllı” olanlar da şekerli olabilir. Şekersiz yulaf + yoğurt + meyve daha iyidir.
• Meyveli yoğurtlar: Etikette eklenmiş şekere bakın; sade yoğurda taze meyve ekleyin.

Günlük Ağız Bakımı (Yaşa Göre)

• 0–3 yaş: İlk dişle birlikte fırçalama başlar. Pirinç tanesi kadar (çok az) florürlü macun.
• 3–6 yaş: Bezelye tanesi kadar florürlü macun; 2 kez/2 dakika. Ebeveyn yardımı şart.
• 6+ yaş: Sabah–akşam 2 dk. Fırçalama sonrası macunu tükürmek yeterli; bol suyla çalkalamayı azaltın ki florür etkisi kalsın.
• Diş ipi: Sıkışık diş aralarında ebeveyn yardımıyla.
• Rutin: Şekerli bir şey yenmişse suyla ağzı çalkalama/2–3 yudum su.

1 Haftalık “Diş Dostu” Atıştırmalık Planı

• Pzt: Yoğurt + yulaf + muz (tarçın) • su
• Sal: Peynir + tam tahıllı kraker • salatalık • su
• Çar: Humus + havuç/biber çubuk • su
• Per: Elma dilimi + fıstık/fındık ezmesi (alerji yoksa) • su
• Cum: Fırın nohut + yoğurt • su
• Cmt: Avokado-yoğurt ezmesi + lavaş rulo • su
• Paz: Peynirli tam tahıllı sandviç + domates • su

Sık Sorulanlar (SSS)

“Şekeri tamamen yasaklamalı mıyım?”

Zorunlu değil; seyrek, küçük porsiyon ve ana öğünle birlikte kuralı daha sürdürülebilir.

Meyve suyu günlük olabilir mi?

Tercihen hayır. Lif ve çiğneme olmadığı için diş ve kan şekeri açısından dezavantajlıdır. Bütün meyve + su daha iyi.

“Şekersiz” gazlı içecek zararsız mı?

Şeker yoksa da asit mineyi aşındırabilir; çocuklarda önerilmez.

Kuru meyve sağlıklı değil mi?

Besleyicidir ancak yapışkandır. Öğünle birlikte ve su eşliğinde, ardından fırçalama rutiniyle dengeleyin.

Ne zaman diş hekimine?

İlk dişle birlikte ilk ziyaret ve yılda en az 2 kontrol; florür/koruyucu uygulamalar için plan yapılır.