Çocuğun Besin Alerjileri Varsa Beslenme Planı Nasıl Olmalı?
Besin alerjisi, bağışıklık sisteminin belirli gıdalara karşı verdiği anormal yanıttır. Planın temeli: doğru tanı, kaçınma + güvenli alternatifler, çapraz temasın önlenmesi ve büyümenin düzenli izlemi. Bu yazı genel bir rehberdir; kişisel plan için mutlaka çocuk alerji uzmanı/diyetisyene başvurun.
Tanı ve Planın İskeleti
- Hekim tanısı: Öykü + gerekirse deri prik/sIgE testleri ve kontrollü besin yükleme ile belirlenir.
- Eliminasyon + yeniden deneme: Hekim gözetiminde yapılır; kendi başınıza denemeyin.
- Beslenme hedefi: Alerjeni tamamen dışarıda tutarken, protein–kalsiyum–demir–omega-3 gibi eşdeğer besinleri güvenli kaynaklardan sağlamak.
- İzlem: Boy-kilo eğrileri, besin günlüğü ve semptom kaydı ile düzenli kontrol.
Çapraz Temas (Cross-Contact) Nasıl Önlenir?
- Ayrı ekipman: Alerjen ve alerjen-içermeyen için farklı kesme tahtası/kap/maşa; bulaşık makinesinde yüksek ısı.
- Etiketleme: Evde kaplara “alerjensiz” etiketi; okul için isimli kap.
- Yüzey temizliği: Islak temizlik + deterjan; yalnızca silmek yeterli değildir.
- Paylaşım yok: Çocuğa yiyecek/içecek paylaşmama kuralını öğretin.
Etiket Okuma ve “İz İçerebilir” İfadeleri
- Kalın yazım/alerjen bildirimi: İçindekilerde alerjenler genelde vurgulanır; her ürünü her satın alımda tekrar kontrol edin.
- “İz içerebilir/aynı hatta üretilir”: Anafilaksi riski olan çocuklarda bu ürünlerden kaçınmak gerekebilir; hekimle netleştirin.
- Ek isimlere dikkat: Kazein/kazeinat (süt), albümin/lesitin (yumurta/soya), malt arpası (glüten) vb.
Alerjenlere Karşı Güvenli Alternatifler (Hızlı Rehber)
| Kaçınılacak Alerjen | Kaçınılacak Tipik Gıdalar | Güvenli Alternatif/İkame Fikirleri |
|---|---|---|
| Süt proteini (inek/keçi/koyun) | Süt, yoğurt, peynir, tereyağı, whey/kazein | Takviyeli soya/bezelye proteinli içecekler, yoğurt alternatifleri; kalsiyum için yeşil yapraklılar, susam alergik değilse tahin, küçük balıklarda kılçıkla kalsiyum |
| Yumurta | Yumurta ve içinde pişmiş ürünler | Tarifte “1 yumurta” yerine: keten/chia jeli (1 YK öğütülmüş + 3 YK su), elma püresi/ezilmiş muz (kek/pancake), nohut suyu (aquafaba) köpürtülerek |
| Yer fıstığı/ağaç yemişleri | Fıstık ezmesi, fındık/ceviz/badem ürünleri | Ay çekirdeği ezmesi, susam alerjisi yoksa tahin; protein için yoğurt/yoğurt alternatifi ve baklagiller |
| Buğday/glüten | Buğday unu, makarna, ekmek | Pirinç, mısır, sertifikalı GF yulaf, karabuğday (greçka), kinoa; glutensiz makarna/ekmek |
| Soya | Soya sosu, tofu, soya içecekleri | Nohut/mercimek ve yoğurt/et-balık; hindistan cevizi veya bezelye proteinli süt alternatifleri |
| Balık/kabuklu | Balık, karides, midye | Omega-3 için ceviz, chia, keten (ALA); protein için yumurta/et/tavuk/baklagil |
| Susam | Tahin, susamlı ürünler | Ay çekirdeği/ay çekirdeği ezmesi, zeytin ezmesi; kalsiyum diğer kaynaklardan |
Not: Süt proteini alerjisinde keçi/koyun sütü de genellikle uygun değildir (çapraz reaksiyon).
Menü Kurmanın Basit Kuralı
- Şablon: Her ana öğünde Protein + Tam tahıl + 2 renk sebze/meyve.
- Lezzet köprüleri: Yoğurt/yoğurt alternatifi, zeytinyağı-limon, tahin veya tohum ezmeleri (alerji durumuna göre) ile kabulü artırın.
- Sunum: Bölmeli tabak/bento, şekilli kesimler, küçük porsiyonla başlama.
1 Haftalık Örnek Menü (Alerjensiz Seçeneklerle)
- Pzt — Kahvaltı: Yulaf (GF) + bitkisel süt + muz • Öğle: Nohutlu bulgur salatası • Akşam: Fırın tavuk + brokoli. (Süt/soya alerjisi varsa: bezelye proteinli içecek tercih edin.)
- Sal — Kahvaltı: Avokadolu glutensiz tost • Öğle: Mercimek çorbası • Akşam: Izgara köfte + kinoa salatası.
- Çar — Kahvaltı: Elmalı tarçınlı chia puding • Öğle: Humuslu sebze rulosu • Akşam: Zeytinyağlı taze fasulye + pirinç.
- Per — Kahvaltı: Muzlu yulaf pancake (yumurtasız) • Öğle: Ton balığı (balık alerjisinde yerine tavuk/nohut) • Akşam: Fırın sebze + yoğurt alternatifi.
- Cum — Kahvaltı: Peynir (süt alerjisinde bitkisel peynir/avokado) + domates • Öğle: Köfteli kinoa tabağı • Akşam: Kuru fasulye + pilav.
- Cmt — Kahvaltı: Meyveli smoothie (süt alerjisinde bitkisel) • Öğle: Sebzeli omlet (yumurta alerjisinde nohutlu “omlet”) • Akşam: Tavuklu sebze sote + bulgur.
- Paz — Kahvaltı: Tahin-pekmez (susam alerjisinde ay çekirdeği ezmesi) + tam tahıllı ekmek • Öğle: Mercimek köftesi • Akşam: Etli sebze yemeği + salata.
Okul/Kreş İçin Protokol
- Acil eylem planı: Belirti listesi + 112 arama talimatı + gerekli ilaçlar (örn. adrenalin oto-enjektör) kiminle, nerede?
- Paylaşım kuralı: Çocuk ve öğretmen “yemek paylaşılmaz” ilkesini bilir.
- Etkinlikler: Doğum günü/partiler için güvenli alternatifler listesi ve evden gönderilen kutu.
- Etiket ve iletişim: Tüm kaplar isimli; öğretmen-veli arasında günlük not/uygulama takibi.
Dışarıda Yemek için Kontrol Listesi
- Önceden arayıp alerjeni ve çapraz temas riskini sorun.
- Sos/marinasyon/kaplama malzemelerini netleştirin; gerekirse sade pişirme isteyin.
- Yanınızda güvenli atıştırmalık ve acil ilaç bulundurun.
SSS — Kısa Cevaplar
- Laktoz intoleransı ile süt alerjisi aynı mı?
- Hayır. İntolerans enzim eksikliği ile sindirim şikayetlerine yol açar; süt proteini alerjisi bağışıklık temellidir ve daha ciddi olabilir.
- “İz içerebilir” ürünleri kullanabilir miyiz?
- Anafilaksi riski olanlarda genellikle önerilmez; kendi hekiminizin rehberliğiyle karar verin.
- Çocuğum alerjeni büyüdükçe tolere eder mi?
- Bazı alerjiler (ör. süt/yumurta) zamanla azalabilir; kontrollü yükleme testleri yalnızca hekim gözetiminde yapılır.
Anahtar Kelimeler: besin alerjisi, eliminasyon diyeti, çapraz temas, etiket okuma, süt proteini alerjisi, yumurta alerjisi, yer fıstığı fındık alerjisi, glutensiz çocuk menüsü, okul alerji planı, anafilaksi
