Okul Öncesinde Davranış Yönetimi: Olumlu Pekiştirme ve Problem Çözme

Davranış yönetimi, okul öncesi dönemde öğretim tasarımıdır: çocukların görsel ve öngörülebilir rutinleri içinde, istendik davranışı öğretip olumlu pekiştirmeyle güçlendirmektir. Ceza ya da tehdit yerine; önleme, öğretme ve iş birliği temel alınır.

1) Davranış Neden Olur? (Kısa İşlev Rehberi)

Bir davranış genellikle aşağıdaki işlevlerden birini karşılar. İşlevi anlarsak yerine geçecek davranışı öğretebiliriz.

• Dikkat (yetişkin/akran dikkati)
• Kaçınma/Kurtulma (zorlayıcı görev, kalabalık, geçiş)
• Elde etme (oyuncak, etkinlik, alan)
• Duyusal (hareket/ritim/işitsel–dokunsal arayış)

2) Proaktif Sınıf Tasarımı (Önleme Her Zaman Daha Etkili)

• Görsel program ve ilk–sonra kartları (First–Then).
• Geçiş sinyalleri: Zil/ritim, görsel zamanlayıcı, 2 dk ön uyarı.
• Seçim hakkı: “Önce kırp–sonra yapıştır” mı, “Önce boyama–sonra kesme” mi?
• Köşe kapasitesi ve açık raf; malzemeye ulaşım net labels (metin+görsel).
• Duyusal köşe: Kulaklık, stres topu, nefes kartları, kum/hamur kutusu (yaşa uygun).

3) Olumlu Pekiştirme Kutusu (Hızlı Başvuru)

4) Farklılaştırılmış Pekiştirme (DRA–DRI–DRL) Basit Anlatım

• DRA (Alternatif Davranış): Aynı işlevi gören daha uygun davranışı pekiştir.
  Örnek: Oyuncağı almak için itmek yerine “Sıra lütfen” demek → hemen öv ve sırayı ver.
• DRI (Uyumsuz Davranış): İstenmeyen davranışla aynı anda yapılamayan davranışı pekiştir.
  Örnek: Koşmak yerine yavaş yürüyüş çizgisinde yürümek.
• DRL (Düşük Oran): Sık ama zararsız davranışı sıklığını azaltarak pekiştir.
  Örnek: Ders ortasında söz kesmeyi 5’ten 2’ye indirme; hedefe yaklaşımı öv.

5) Yerine Geçecek Davranışı Öğret (İletişim Öncelikli)

• Yardım isteme cümlesi: “Yardım eder misin?”, “Bir dakika dinlenebilir miyim?” kartı.
• Break (mola) kartı: Gün içinde 2 kısa mola hakkı; geri dönüş kuralı net.
• Bekleme dili: “Sıram gelince”, “Bittiğinde alabilirim.”
• Duygu dilini modelle: “Kızgınsın; 3 nefes alalım, sonra söyle.”

6) İpucu (Prompt) Basamakları ve Silikleştirme

1. Görsel (pano, kart),
2. Model (öğretmen gösterir),
3. Jest (işaret etme),
4. Sözel (kısa talimat),
5. Fiziksel (minimum destek).

İpucunu hızla azalt; çocuğun bağımsız denemesini pekiştir.

7) Zorlayıcı Davranışta 3 Aşama (Kısa Protokol)

• Önleme: 2 dk önce geçiş uyarısı, görev küçültme, seçim sunma.
• De-eskalasyon: Sakin ses, kısa cümle; güvenli mesafe; “Önce nefes–sonra konuşma”.
• Toparlanma: Kısa özet + plan: “Bir dahaki sefer ne deneyeceğiz?”

8) Çocuklarla Problem Çözme Çemberi (Adım Adım)

1. Duyguyu adlandır (“Öfkelisin/üzgünsün…”)
2. Hikâyeyi dinle (iki taraf da konuşur)
3. Çözüm fikirleri üret (en az 2 seçenek)
4. Birini seç ve deneriz (kısa, uygulanabilir)
5. Geri bildirim yap (işe yaradı mı?)

9) ABC Kayıtları: Hızlı Veri ile Akıllı Karar

Antecedent (Öncesi) – Behavior (Davranış) – Consequence (Sonrası)

10) Görsel Destek Paketleri (Kopyala–Yapıştır Metinleri)

Kurallar Posteri (4 Maddelik)

Geçiş Şarkısı (30–40 sn)

11) Haftalık Mikro Plan (Örnek, 3–6 Yaş)

12) Aile İş Birliği

• Haftalık bülten: Sınıfın hedef davranışı ve ev bağlantısı (“Sırada beklerken oyun” fikirleri).
• Ortak dil: Aynı geçiş şarkısı/ilk–sonra kartları evde de kullanılabilir.
• Kısa geri bildirim: “Bugün 2 kez yardım istedi ve bekledi.”

13) Sık Yapılan Hatalar ve Çözümler

• Genel övgü: “Aferin” yerine davranışı adıyla söyleyin.
• Uzun talimat: 3 kelime kuralı: “Topla–yıka–çembere.”
• Tutarsızlık: Kuralları az–net ve her gün aynı dille hatırlatın.
• Sadece uyarı: Önce öğret–modelle; sonra ipucu–pekiştir.

14) Mini Davranış Destek Planı (Şablon)

Sonuç

Okul öncesinde davranış yönetimi, cezadan bağımsız bir öğretim ve tasarım sürecidir. Proaktif ortam, görsel rutinler, spesifik övgü ve yerine geçecek davranışın sistematik öğretimi ile çocuklar hem öz düzenleme kazanır hem de sınıf iklimi güçlenir.

Daha fazla çocuk gelişimi, davranış yönetimi şablonları ve pratik poster metinleri için www.okuloncesihersey.net adresini ziyaret edebilirsiniz.