Okul Öncesinde Erken Okuryazarlık: Kitap, Harf–Ses Farkındalığı ve Çevresel Yazı

Erken okuryazarlık, okumayı öğretmekten önce; kitap sevgisi, fonolojik farkındalık (kafiye–hece–ilk ses), baskı/yazı farkındalığı (soldan sağa, sayfa düzeni), harf–ses eşleştirme ve erken yazma davranışlarının oyun ve etkileşim içinde gelişmesidir. Amaç, çocukların dili merakla dinleyip–konuşup–deneyimlemesidir.

Erken Okuryazarlığın Bileşenleri

• Kitap ve baskı farkındalığı: Kapak, başlık, yazar–çizer, sayfayı çevirme, soldan sağa–yukarıdan aşağıya iz.
• Fonolojik farkındalık: Kafiye ayırt/üret, hece say/böl/birleştir, ilk/son sesi fark et.
• Söz varlığı ve anlatı: “Kim–nerede–ne oldu–nasıl çözüldü?” dilini kullanma.
• Harf–ses farkındalığı: Harf biçimi–adı–en önemlisi sesi; isim harfinden başlama.
• Erken yazma: Karalama → harf benzeri şekiller → adını yazma → dikte (çocuğun sözünü yazıya geçirme).

Yaşa Göre Beklentiler (3–6 Yaş)

Okuma Öncesi Çevre: Yazı Zengin Sınıf

• Etiketli raflar: Metin + görsel (boya, blok, kitap).
• Kelime duvarı/Resimli sözlük: Haftanın 5–7 kelimesi (resim + kısa açıklama).
• Yazı köşesi: Kâğıt, kalem, zımba, zarflar, isim kartları, çıkartma harfler.
• İsim kartları: Yoklama, seçim panosu, eser imzasında kullanılsın.

Etkileşimli Kitap Okuma: PEER + CROWD

• Prompt (Tetikle): “Sence sonra ne olur?”
• Evaluate (Değerlendir): Cevabı dinle.
• Expand (Genişlet): “Evet, kırmızı top hızlı yuvarlandı çünkü…”.
• Repeat (Tekrar): Çocuk genişletilmiş ifadeyi tekrarlar.

CROWD ipuçları: Completion (cümleyi tamamla), Recall (hatırlat), Open-ended (açık uçlu), Wh soruları, Distancing (hayatla bağ kur).

Fonolojik Farkındalık Oyunları

1. Kafiye Sepeti: “Kedi–sedi–dedi?” Aynı kafiyeyi aynı sepete at.
2. El Çırp–Hece Say: İsimler ve sınıf eşyalarıyla 2–4 hece.
3. İlk Ses Avı: “/m/ sesiyle başlayan 3 şey bul.” (resim kartı/çevre avı)
4. Hece Birleştir–Ayır: “ki–tap → kitap”, “ka–lem → kalem”.
5. Ritim–Vuruş: Kelimeyi vurarak söyle; uzun–kısa hece karşılaştır.

Harf–Ses Farkındalığı (Drilsiz, Oyunla)

• İsimden başla: Çocuğun adının ilk sesi ve harfi.
• Çoklu duyu: Kum tepsisine harf çiz, havaya yaz, kabartma harfi parmakla takip.
• Harf–resim eşleme: /s/–“sarı, sabun, salıncak” kartları.
• Harf şekli → ses: Önce ses üretimi, sonra harf adı.

Çevresel Yazı: Sınıf ve Okul Turu

• Logo–işaret avı: “Dur, çıkış, kütüphane” gibi tanıdık yazıları bul–foto çek.
• İlk–son ses oyunu: Bulunan yazılardan ilk/son sesleri söyle.
• Harita panosu: Fotoğrafları yerleştir; altına kısa etiket yaz.

Erken Yazma: “Sözü Yazıya Çevirmek”

• Dikte: Çocuğun anlattığını kelimesi kelimesine yaz; resmin altına koy.
• Adını yazma: Model kart; noktalı–iz sürmeli şablonlar.
• Paylaşılmış yazı: Öğretmen yazar, çocuk harf/ses önerir (“/m/ nerede?”).

Poster Metni – “Kitap Okuma Kuralları”

Poster Metni – “Ses Oyunları 4’lüsü”

Yazı Köşesi Malzemeleri (Düşük Maliyetli)

• Farklı kâğıt boyutları, renkli kalemler, etiket–post-it, zımba, zarf, çıkartma harfler
• Kum tepsisi/unu tepsi, kabartma harf kartları, isim–kelime kartları
• Klemens panosu (eserleri asma) ve imza kaşesi

Haftalık Mikro Plan (Örnek, 3–6 Yaş)

Değerlendirme: Kısa Rubrik & Anekdot

Anekdot örneği: “16.09 – PEER: ‘Top yuvarlandı çünkü eğim var’ dedi; ‘/t/ sesi’ni buldu.”

Dahil Etme, İki Dillilik ve Aile İş Birliği

• İki dilliler: Ev dilinde zengin sohbet + okul dilinde anlamlı bağlam.
• Görsel–işitsel destek: Piktogram, jest, ritim–vuruş.
• Aileye not: Her gün 10–15 dk birlikte okuma, ekranı azaltma, kütüphane kartı.

Kaçınılacak Hatalar

• Sadece harf ezberi: Önce ses, anlam ve oyun.
• Uzun oturumlar: 8–12 dk’lık mini oyunlar motivasyonu korur.
• Tek doğru cevap ısrarı: Tahmin–tartışma–yeniden bakma alanı açın.

Sonuç

Erken okuryazarlık, oyun–kitap–sohbet üçgeninde filizlenir. Fonolojik oyunlar, yazı zengin çevre ve paylaşılmış yazı deneyimleriyle çocuklar okumaya hazır güçlü bir temel oluşturur.

Daha fazla çocuk gelişimi, okuma yazma öncesi etkinlik ve poster metinleri için www.okuloncesihersey.net adresini ziyaret edebilirsiniz.