Okul Öncesinde Sosyal-Duygusal Gelişim: Empati, Paylaşma ve Öz Düzenleme

Sosyal-duygusal gelişim; çocuğun duygularını tanıması ve düzenlemesi, başkalarının duygularını anlaması (empati), akranlarla paylaşma–sıra bekleme–işbirliği kurabilmesi ve günlük yaşamda sorumlu kararlar verebilmesidir. Okul öncesinde bu beceriler, oyun ve ilişki içinde öğretilir, modellenir ve pekiştirilir.

Sosyal-Duygusal Bileşenler (Kısa Çerçeve)

• Kendini fark etme: Duyguları tanıma, güçlü yönlerini söyleyebilme.
• Öz düzenleme: Bekleme, hayal kırıklığıyla baş etme, sakinleşme.
• Sosyal farkındalık (empati): Başkasının duygusunu fark etme ve önemseme.
• İlişki becerileri: Paylaşma, sıra alma, çatışma çözme, yardım isteme.
• Sorumlu karar: Kuralları anlama, güvenli ve saygılı seçimler yapma.

Yaşa Göre Beklentiler (3–6 Yaş)

Empatiyi Geliştirmek İçin 6 Strateji

1. Duygu etiketleme: “Yüzün asık; üzgün görünüyorsun.” (modelleme + ayna)
2. Hikâye–resim kartı diyaloğu: “Sence karakter şimdi ne hissediyor? Neden?”
3. Rol oyunu–drama: “Oyuncağı düşüren arkadaşına ne söyleyebilirsin?”
4. Perspektif değiştirme: “Ben olsam…/O olsaydı…” cümle başlatıcıları
5. İyilik görevleri: Günün yardımcısı, hoş geldin elçisi, kitap dostu
6. Övgü aynası: “Arkadaşının sırada beklemesine yardım ettin, teşekkür ederim.”

Paylaşma ve Sıra Bekleme: Uygulanabilir Kurgu

• “Dönüşüm saati” kum saati: 2–3 dakikalık kum saati ile sıra paylaşımı.
• Seçenekle paylaşma: “Sen şimdi kamyonu al, ben de garajı kurayım; sonra değişelim.”
• Sinyal dili: “Sıra kartı” (elde tutan sıradadır), “trafik ışığı” (yeşil–sarı–kırmızı).
• Küçük grup oyunları: İşbirliği gerektiren tek hedefli görevler (kule, köprü).

Öz Düzenleme: Sakinleşme Araç Kutusu

• 3 adım: Dur–Nefes al–Söyle (“Sıram gelince”, “Yardım eder misin?”).
• Nefes egzersizleri: Mum üfleme, balon şişirme, 4’e kadar sayarak nefes.
• 5-4-3-2-1 farkındalık: 5 gördüm, 4 duydum, 3 hissettim, 2 kokladım, 1 tattım.
• Hareket molası: Duvar itmecesi, gerinme, ağır iş (sandalyeyi iterek taşıma).

Sakinleşme Köşesi (Calm Corner) Kurulumu

• Görsel rehber: “Önce nefes–sonra söyle–geri dön”.
• Malzemeler: Kum saati, nefes kartları, duygu termometresi, stres topu, kitap.
• Kullanım kuralı: İzin al → 2 dk mola → etkinliğe geri dön (öğretilir ve prova edilir).

Duygu Koçluğu (Öğretmen/Ebeveyn İçin)

1. Fark et & dinle: “Üzgün görünüyorsun, anlatmak ister misin?”
2. İsimlendir & normalleştir: “Kızgın hissetmek normal.”
3. Sınır koy: “Kızgın olabilirsin; ama itmek yok.”
4. Strateji öğret: “3 nefes deneyelim, sonra sıranı iste.”
5. Pekiştir: “Nefes alıp bekledin; sorunu kelimelerinle çözdün.”

Oyun & Etkinlik Önerileri (3–6 Yaş)

Çatışma Anında “Mini Çözüm Çemberi” (Poster Metni)

Öğretmen & Ebeveyn İçin Dil Kalıpları

• “Önce nefes, sonra isteğini söyle.”
• “Sence arkadaşın nasıl hissediyor olabilir?”
• “İki seçenek: Şimdi değişebiliriz ya da kum saatini bekleyebiliriz.”
• “Şimdi hangi stratejiyi deneyeceksin?”

Haftalık Mikro Plan (Örnek, 3–6 Yaş)

Değerlendirme: Gözlem Rubriği ve Anekdot Notu

Anekdot notu örneği: “16.09 – Blok köşesi: Sıra kartını bekledi, kum saatini çevirip ‘Sıram gelince alacağım’ dedi.”

Aile Katılımı (Ev Bağlantıları)

• Akşam 3’lü kontrol: “Bugün neye sevindim? Zorlandığım neydi? Kime yardım ettim?”
• Buzdolabı duygu termometresi: 1–5 skalasını birlikte işaretleyin, strateji seçin.
• Ortak dil: Okuldaki geçiş şarkısını evde de kullanın.

Kaçınılacak Hatalar

• Zorla özür: Önce duygu–onarma; ardından gönüllü özür/onarım davranışı.
• Uzun nutuklar: 3 kelime kuralı: “Dur–nefes–söyle”.
• Genel övgü: “Aferin” yerine davranışı adıyla söyleyin.
• Sürekli yetişkin çözümü: Çocuğa iki seçenekli küçük karar fırsatları verin.

Sonuç

Sosyal-duygusal beceriler doğuştan değil, öğrenilen becerilerdir. Empati, paylaşma ve öz düzenleme; günlük rutinlere yerleştiğinde kalıcı hale gelir. Daha fazla rehber ve etkinlik için www.okuloncesihersey.net’i ziyaret edebilirsiniz.