Çocuklarda Dil Gelişim Gecikmesi: Erken Belirtiler ve Destek

Dil gelişim gecikmesi, çocuğun yaşına uygun anlama (alıcı dil) ve/veya ifade (ifade edici dil) becerilerini beklenen zamanda kazanamaması durumudur. Okul öncesi dönemde erken fark etmek ve doğru destekle ilerlemek, hem iletişim becerilerini hem de sosyal-emosyonel uyumu belirgin şekilde güçlendirir.

Dil Gecikmesi mi, Konuşma Gecikmesi mi?

• Dil gecikmesi: Anlama ve/veya ifade etmede gecikme (kelime hazinesi, cümle kurma, yönerge takip).
• Konuşma (artikülasyon/sesletim) gecikmesi: Sesleri doğru çıkaramama, anlaşılabilirlik düşüklüğü.

İki durum birlikte görülebilir; değerlendirme ve destek planı buna göre şekillendirilir.

Yaşa Göre Beklenen Dönüm Noktaları (Özet)

Erken Uyarı İşaretleri

• 12. ayda heceleme/işaret yok, ismine bakmıyor.
• 18. ayda anlamlı kelime sayısı çok sınırlı (<10).
• 24. ayda iki kelimelik ifadeler yok, yönergeleri anlamakta zorlanma.
• 3 yaşta konuşma yabancılarca zor anlaşılır ve cümleler kısır.
• Göz teması sınırlı, ortak dikkat (işaret ettiği şeye birlikte bakma) gelişmemiş.

Olası Nedenler ve Eşlik Eden Etmenler

• İşitme ile ilgili durumlar: Sık kulak enfeksiyonları, iletim tipi işitme kaybı.
• Çevresel etmenler: Sınırlı etkileşim, pasif ekran maruziyeti (özellikle 0–3 yaş).
• Ağız-motor/sesletim: Dil, dudak, çene koordinasyonu güçlükleri.
• Nörogelişimsel farklılıklar: Dil bozukluğu, gelişimsel dil bozukluğu (DLD), otizm spektrum özellikleri vb.

Not: İki dillilik gecikmenin nedeni değildir. Doğru stratejiyle iki dil de desteklenebilir.

Evde Destek: Hemen Uygulanabilir Stratejiler

• Takip et–adlandır: Çocuğun ilgisine katılın, gördüğünü/ yaptığı şeyi kısa cümleyle adlandırın (“Kırmızı araba gidiyor!”).
• Modelleme & genişletme: Çocuk “top” dedi → “Evet, büyük kırmızı top yuvarlanıyor.”
• Günlük 20 dk kitap: Resimlere işaret edin, açık uçlu sorular sorun (“Sence sonra ne olur?”).
• Şarkı–tekerleme–ritim: Tekrar ve kafiyeler yeni sözcükleri kolaylaştırır.
• Ekran sınırı: Ekran yerine etkileşimli oyun ve sohbet; birlikte izlenirse sonrasında konuşma/oyuna taşıma.
• Görsel-ipucu kullanımı: Jest, işaret, resimli rutin kartları iletişimi destekler.

Uzman Değerlendirmesi ve Erken Müdahale

1. İşitme taraması: Kulak-burun-boğaz/odyoloji değerlendirmesi.
2. Gelişim taraması: Çocuk gelişim uzmanı/psikolog ile genel değerlendirme.
3. Dil ve konuşma terapisi: Bireysel hedefler; aileye ev programı verilmesi.

Erken müdahale programları oyun temellidir ve aile katılımı tedavinin en güçlü bileşenidir.

Oyun ve Etkinlik Önerileri (Pratik)

• Resim kartı avı: “Kedi nerede?” → bulduğunda adlandır + genişlet.
• Hikâye kutusu: 3 nesne çek, kısa hikâye kur (baş–orta–son).
• Rol/drama: Market–doktor oyunu; sıra alma ve diyalog.
• Ses oyunları: Hayvan/araç sesini taklit etme; dudak–dil egzersizleri.

Haftalık Mikro Plan (Örnek, 3–6 Yaş)

Yanlış Bilinenler

• “Bekleyelim, nasılsa açılır.” → Erken destek her zaman daha etkilidir.
• “İki dil konuşmak geciktirir.” → Yanlış. İki dillilik doğru stratejiyle zenginliktir.
• “Televizyon dil geliştirir.” → Pasif ekran dil gelişimini zayıflatır; etkileşim kritiktir.

Ne Zaman Uzman Desteği Gerekir?

• 18. ayda 10’dan az anlamlı kelime.
• 24. ayda iki kelimelik ifade yok.
• 3 yaşta konuşma yabancılarca çoğunlukla anlaşılmıyor.
• Göz teması/ortak dikkat belirgin sınırlı; yönergeleri takipte zorlanma.
• Kulak enfeksiyonları ve işitme şüphesi.

İzlem ve Kayıt

• Sözcük günlüğü: Yeni kelimeleri tarih atarak not edin.
• Video/ürün dosyası: Kısa kayıtlar ilerlemeyi görmeyi kolaylaştırır.
• Hedefler: “Günde 10 dakika resimli kitap” gibi ölçülebilir mini hedefler koyun.

Sonuç

Dil gelişim gecikmesi, doğru zamanda fark edildiğinde oyun temelli stratejiler ve aile–uzman iş birliğiyle büyük ölçüde desteklenebilir. www.okuloncesihersey.net’te dil gelişimini destekleyen daha fazla etkinlik ve rehbere ulaşabilirsiniz.