Algılama ve Dikkat Bozuklukları: Görsel ve İşitsel Dikkat Gelişimi

Kısa Tanımlar

• Seçici dikkat: Gereksiz uyarıyı eleyip gerekli olana odaklanma.
• Sürdürülebilir dikkat: Bir göreve belirli süre boyunca devam etme.
• Bölünmüş/Değişen dikkat: İki görevi aynı anda sürdürme / odağı esnetme.
• Görsel algı: Şekil–zemin ayırma, görsel ayrımcılık, uzamsal konum, görsel bellek.
• İşitsel algı: Ses ayrımı, işitsel bellek, ritim–dizi takip, fonolojik farkındalık.

Yaşa Göre Kısa Görünüm

4–6 Yaş

• “Aynı–farklı” görsel eşleme, ritim–alkış dizilerini taklit etme başlar.
• 5–10 dakikalık odaklanma penceresi tipiktir; oyun içinde kısa yönergeler gerekir.

7–9 Yaş

• Görsel–işitsel yönergeleri sıralı takip edebilir (ör. “defterini aç–başlığı yaz–altını çiz”).
• Gürültülü ortamda seçici dikkat zorlanabilir; ipuçları fayda sağlar.

10–12 Yaş

• Uzun görevlerde sürdürülebilir dikkat artar; planlama ve öz izleme becerileri gelişir.
• Not alma, görsel düzenleme (başlık, madde işaretleri) daha sistematik olur.

“Dikkat Eksikliği mi, Algı Güçlüğü mü?”

• Dikkat odaklı güçlükte: Her tür görevde dağılma, bitirmekte zorlanma; ipuçları ve zamanlayıcı faydalı olur.
• Görsel algı güçlüğünde: Harfleri karıştırma, satır atlama, şekil–zemin ayırmada zorlanma; kontrast ve görsel düzen işe yarar.
• İşitsel algı güçlüğünde: Benzer sesleri ayırt edememe, yönergeyi kaçırma; yavaş–net konuşma ve görsel destek etkili olur.
• Önemli: Önce görme/işitme taramasıyla duyusal kayıp dışlanmalıdır.

Evde Dikkat ve Algıyı Güçlendiren Oyunlar (Hızlı Liste)

• Görsel: “Nesne avı” (odada 3 kırmızı eşya bul), “Farkı bul”, yapboz, lego talimatına göre model kurma.
• İşitsel: “Ses avı” (mutfaktan 3 farklı ses say), ritim alkış dizisi, “dinle–işaretle” (sözcüğü duyunca el kaldır).
• Sürdürülebilir dikkat: 10 dakikalık sessiz okuma/boyama; süreyi haftalık 2’şer dk artırın.
• Çalışma belleği: “Pazar çantası” oyunu (sırayla bir eşya ekle ve hepsini sırayla söyle).
• Yürütücü işlev: Adım listesiyle görev tamamlama (oda toplama kontrol listesi).

Okul/Sınıf İçin Hızlı Stratejiler

• Görsel ipuçları: Başlık–alt başlık–madde işareti kullanımı; satır kaydırıcı, cetvel.
• Yönergeyi bölme: En fazla 2–3 adım; yazılı + sözlü sunum.
• Gürültü yönetimi: Gürültü ölçer, kulak tıkacı/defender (görev sırasında).
• Zamanlayıcı: 10–15 dk “odak bloğu” + 2–3 dk mikro mola.
• Oturma planı: Dikkat dağıtıcıdan uzak, öğretmene yakın; duvarı sadeleştirme.
• Geri bildirim: “Ne iyi gitti? Bir sonraki adım?” kısa notu.

Ekran Hijyeni ve Rutin

• Uyku öncesi son 60 dk ekran yok; bildirimler kapalı.
• Tek içerik–tek cihaz; çoklu ekran ve hızlı video geçişlerini sınırlayın.
• Her gün aynı saatte 10–20 dk odak egzersizi (okuma, puzzle, müzik çalma).
• Proteinli kahvaltı, su tüketimi ve açık hava hareketi odaklanmayı destekler.

Evde 10 Dakikalık Günlük Plan (Tablosuz)

1. 2 dk nefes + germe (bedeni sakinleştir).
2. 6 dk odak etkinliği (okuma/lego/yapboz).
3. 2 dk geri bildirim: “Bugün ne işe yaradı? Yarın ne ekleyelim?”

Değerlendirme ve Yönlendirme

• Temel tarama: Göz hekimi ve odyoloji kontrolü.
• Eğitsel–psikolojik değerlendirme: Dikkat/algı testleri, öğretmen gözlemi, ebeveyn anketi.
• Gerektiğinde işbirliği: Çocuk psikoloğu/psikiyatristi, özel eğitim uzmanı, ergoterapist.
• Not: Öğrenme güçlüğü (okuma–yazma–matematik) belirtileri varsa disiplinler arası plan önemlidir.

Kırmızı Bayraklar – Ne Zaman Uzman?

• 2–4 haftadır belirgin işlev kaybı (ödev/okul reddi, sosyal çekilme, yoğun gerginlik).
• Görsel satır–harf karıştırma, yönergeleri ısrarla kaçırma, sınav–performanslarda aşırı dalma/dağılma.
• Eşlik eden uyku, iştah, duygudurum bozulmaları.

“Cümle Bankası” – Ebeveyn/Öğretmen İfadeleri

• “Görevi iki adıma bölelim; önce başlığı yaz, sonra ilk cümleyi.”
• “Harika odaklandın; şimdi 2 dakika mola.”
• “Söylediğimi yazıya döküyorum; birlikte işaretleyelim.”
• “Bugün dikkatini toplamak zorlaştıysa bu geçici; küçük adımlarla ilerleyelim.”

Kısaca Özet

Dikkat ve algı, öğrenmenin altyapısıdır. Duyusal kayıpları dışlayıp, küçük–sistemli adımlarla görsel ve işitsel ipuçları eklemek, odak–mola döngüsü kurmak ve ev–okul iş birliği yapmak en etkili yoldur.