Küçük Yaşta Bağımsız Karar Verme

Neden Önemli?

• Özgüven: Kendi seçimini yapan çocuk, kendine güven geliştirir.
• Yürütücü işlevler: Planlama, erteleme, artı–eksi tartma becerileri gelişir.
• Sorumluluk: Seçimin sonuçlarını sahiplenmeyi öğrenir.
• Problem çözme: Günlük yaşamda esnek ve yaratıcı çözümler üretir.

Yaşa Uygun Yaklaşımlar

• 3–6 yaş: İki seçenekli kararlar (kırmızı/yeşil tişört, elma/armut). Görsel destek, kısa adımlar.
• 7–9 yaş: Üç seçenek + basit artı–eksi listesi. Zamanlayıcıyla düşünme süresi.
• 10+ yaş: Kriter belirleme (güvenli–adil–uygulanabilir), küçük proje kararları ve sonuç değerlendirmesi.

Karar Verme Adımları (SEÇ-AL Modeli)

1. SEçenekleri gör: “Neler mümkün?” (en az 2 seçenek yaz/göster)
2. Çıktıları tart: Artı–eksi, kim etkilenir, güvenli mi?
3. Aksiyon planla: “Kim–ne–ne zaman?” adımları.
4. Loog tut & değerlendir: Sonuç işe yaradı mı? Ne öğrenildi?

Ev İçin Somut Uygulamalar

• Sabah rutin panosu: Giyinme–diş–çanta adımlarında seçenekli görevler.
• Haftalık menü seçimi: İki sağlıklı alternatiften biri çocuğun kararı.
• Cüzdan–Bütçe mini oyunu: Harçlık içinde “şimdi mi sonra mı?” tercihi ve kısa not.
• Doğa/oyun planı: Hafta sonu etkinliği için kriter listesiyle seçim.

Okul İçin Somut Uygulamalar

• Seçmeli istasyonlar: Aynı kazanıma giden üç etkinlikten biri.
• Proje konusu seçimi: Kriter matrisi (ilgi–zorluk–kaynak) ile karar.
• Görev rolü tercihi: Lider, yazıcı, zaman tutucu rollerine gönüllü seçim ve rotasyon.

Görsel Araçlar

• Karar Kartları: Seçenek–artı–eksi–karar–sonuç alanları olan A5 kart.
• Trafik Işığı: Kırmızı: dur–düşün, Sarı: seçenekleri tart, Yeşil: uygula.
• Zihin Haritası: Hedef–seçenek–kaynak–engel dalları.

Dil ve Koçluk Cümleleri

• “Seçeneklerin neler? İkisini yan yana koyalım.”
• “Hangi seçenekte daha güvenli ve daha uygulanabilir hissediyorsun?”
• “Kararını nasıl uygulayacağını üç adımda anlatır mısın?”
• “Sonuç istediğin gibi olmadıysa, bir sonraki denemede neyi değiştireceksin?”

Yaygın Hatalar ve Çözümler

• Aşırı seçenek: 2–3 ile sınırla; karar yorgunluğunu azalt.
• Yetişkinin dayatması: Kılavuzluk et, nihai kararı çocuğa bırak (güvenlik dışındaki konularda).
• Sonuçsuz karar: Plan–takip yapılmadığında öğrenme azalır; kim–ne–ne zaman netleştir.
• Hata korkusu: “Deneme–öğrenme” kültürü için küçük riskli pratikler tasarla.

Değerlendirme – Kısa Araçlar

• Karar Günlüğü: “Seçimim / Neden / Sonuç / Öğrendiklerim” 4 satır.
• Rubrik (1–3): Seçenek üretme, gerekçelendirme, planı uygulama.
• 2+1 geri bildirim: İki güçlü yan + bir geliştirme önerisi.

Güvenlik ve Sınırlar

Özerklik sınırsızlık değildir. Sağlık, güvenlik ve etik konularda yetişkin son kararı verir; bunun dışındaki alanlarda çocuk kontrollü seçim yaparak deneyim kazanır.