Öğrenme Bozuklukları: Disleksi ve Benzerleri

Başlıca Türler

Disleksi (Okuma Bozukluğu)

• Harf–ses eşleştirmede zorluk, yavaş ve hatalı okuma.
• Hece atlama, tersine çevirme (b–d, p–q) ve metni anlamada güçlük.

Disgrafi (Yazma/İmla Bozukluğu)

• Harfleri standarda uygun yazamama, satır takibi ve boşluk kullanımında zorlanma.
• İmla kurallarında süreğen hatalar, yazı yazmaktan kaçınma.

Diskalkuli (Matematik Öğrenme Güçlüğü)

• Sayı–miktar ilişkisini kurmada, dört işlem ve problem çözmede kalıcı zorlanma.
• Zaman, saat, para ve ölçü kavramlarını öğrenmede güçlük.

Eşlik Eden Güçlükler

• Dil gelişimi zorlukları: Sesbilgisel farkındalık, kelime dağarcığı sınırlılığı.
• Dikkat dağınıklığı/DEHB ile birliktelik: Bazı çocuklarda beraber görülebilir; değerlendirmede ayırt etmek önemlidir.
• Özgüven ve kaygı: Tekrarlayan akademik zorlanmalar duygusal etkiler yaratabilir.

Erken Uyarı İşaretleri

Okul Öncesi (3–6 Yaş)

• Kafiye ve hece oyunlarında zorlanma, harf–ses ilgisinin zayıf olması.
• İsimleri, yönleri (sağ–sol) karıştırma; ritim ve sıralamaya dayalı oyunlarda güçlük.
• İnce motor (kalem tutuşu, kesme) zorlukları ve yazı çizmeye isteksizlik.

İlkokul

• Yavaş okuma, sık yanlış yapma, okuduğunu anlamada zorlanma.
• Yazıda harf atlama/ekleme, okunaksızlık, diktede belirgin hata.
• Basit matematikte kalıcı zorlanma; çarpım tablosunu ezberlemekte güçlük.

Değerlendirme ve Tanılama

• Bütüncül değerlendirme: Gelişim öyküsü, öğretmen gözlemleri, standart okuma–yazma–matematik testleri.
• Ayırıcı değerlendirme: Görme/işitme sorunları, yetersiz eğitim fırsatları, ikinci dil etkisi gibi etkenler dışlanmalıdır.
• Uzman ekip: Rehberlik servisi/okul PDR, psikolog, özel eğitim öğretmeni ve gerekirse çocuk psikiyatristiyle iş birliği.

Okulda Etkili Uyarlamalar (BEP/DESTEK)

• Sunum uyarlamaları: Büyük puntolu, satır aralığı yüksek metinler; anahtar kelime altı çizili özetler.
• Uygulama uyarlamaları: Süre uzatımı, sözlü anlatım/performans alternatifleri, ek taslak kâğıdı.
• Değerlendirme uyarlamaları: Kısa, bölümlere ayrılmış sınavlar; çoktan seçmeli yerine yapılandırılmış sorular.
• Teknoloji desteği: Metin–konuşma (TTS), konuşma–metin (STT), heceleme ve imla yazılımları.
• Çok duyulu öğretim: Görsel–işitsel–kinestetik etkinliklerin birlikte kullanımı.

Evde Ebeveynler İçin Pratik Stratejiler

• Sesbilgisel farkındalık çalışmaları: Kafiye bulma, ilk/son sesi tanıma, hece sayma oyunları.
• Rehberli okuma: Kısa ve ilgi çekici metinler; birlikte okuma–durdurup özetleme.
• Yazma için iskeletler: Cümle başlatıcı kartlar, anahtar kelime listeleri, kontrol listeleri.
• Matematikte somutlaştırma: Legolar/boncuklarla işlem; günlük yaşam problemleri (alışveriş, zaman planı).
• Çaba odaklı övgü: “Ne kadar uğraştığını gördüm” mesajı; kıyaslama yapmaktan kaçının.
• Kısa–sık aralar: 15–20 dakikalık çalışma blokları + 5 dakika hareket/oyun.

Öğretmenlere Öneriler

• Hedefleri küçük basamaklara bölün; modelleme → birlikte yapma → bağımsız uygulama.
• Yüksek sesle model okuma ve ses–hece–kelime köprüsü kurma.
• Görsel şemalar, anahtar kelime panoları ve adım adım yönergeler.
• Hata düzeltmede nazik geribildirim ve “yeniden dene” fırsatı.
• Ev–okul iletişim defteri; tutarlı pekiştireçler ve ortak dil.

Yanlış Bilinenler

• “Disleksi zeka düşüklüğüdür.” → Yanlış. Disleksi zekâ ile ilgili değildir; bilgi işlemleme farklılığıdır.
• “Okumayı sevmiyor, tembel.” → Çaba olsa bile otomatikleşme güçtür; uygun destek gerekir.
• “Büyüyünce kendiliğinden geçer.” → Erken ve hedefe yönelik müdahale kritik önemdedir.

Ne Zaman Uzman Desteği Alınmalı?

• Yoğun ve kalıcı okuma–yazma–matematik güçlüğü 6 aydan uzun sürüyorsa.
• Evde düzenli pratik ve sınıf içi uyarlamalara rağmen ilerleme sınırlıysa.
• Çocuk okuldan kaçınmaya, kaygı/özgüven sorunu yaşamaya başladıysa.

Değerlendirme sonrası bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP), özel eğitim ve gerektiğinde dil–konuşma terapisi planlanabilir.

Uzun Vadeli Kazanımlar

Doğru destek alan çocuklar:

• Okuma akıcılığı, yazı ve matematikte anlamlı ilerleme kaydeder.
• Güçlü yönlerini (yaratıcılık, görsel–uzamsal düşünme, hikâye üretimi vb.) daha etkin kullanır.
• Özgüven kazanır, okul ve sosyal yaşama daha istekle katılır.
• Yaşam boyu öğrenme stratejileri geliştirir ve bağımsızlaşır.